Βιβλιοπαρουσίαση #017 [09.06.25]: «Η Αρχή της Ευθύνης», του Χανς Γιώνας, μετάφραση: Ντίνας Σαμοθράκη & Θεόδωρος Στούφης, εκδόσεις: «ΑΡΜΟΣ», σσ. 611.
Η "Αρχή της Ευθύνης" του Hans Jonas παραμένει ένα από τα πιο διορατικά και επιτακτικά έργα για το π ώ ς να σκεφτόμαστε και να πράττουμε υπεύθυνα απέναντι στον πλανήτη και στους ανθρώπους που έρχονται μετά από εμάς.
Διαβάστε παρακαλώ τη βιβλιοπαρουσίαση 
Εισαγωγή
Το έργο του Hans Jonas «Η Αρχή της Ευθύνης» θεωρείται πρωτοποριακή συμβολή στη διαμόρφωση της ηθικής του μέλλοντος. Είναι ένα βιβλίο που διάβαζα πέρσυ για τις ακαδημαϊκές μελέτες μου επάνω στην Πολιτική Φιλοσοφία, στον Μαρξ, τον Μαρξισμό και Σοσιαλισμό.
Το βιβλίο είναι γραμμένο στη σκιά της τεχνολογικής έκρηξης του 20ού αιώνα και των οικολογικών απειλών που προέβλεπε ήδη ο Συγγραφέας, αφού το βιβλίο διατυπώνει μια νέα ηθική αρχή που να μπορεί να ανταποκριθεί στις πρωτοφανείς δυνατότητες αλλά και απειλές της τεχνοεπιστήμης.
Κεντρική ιδέα
Ο Γιώνας, θεωρεί ότι η παραδοσιακή ηθική (καντιανή, αριστοτελική, χριστιανική κ.ά.) ήταν προσανατολισμένη κυρίως:
- στις διαπροσωπικές σχέσεις,
- σε παρόντα ή ορατά αποτελέσματα,
- σε πράξεις περιορισμένης εμβέλειας.
Όμως η σύγχρονη τεχνολογία έχει επιφέρει πράξεις με μαζικές, παγκόσμιες, μακροχρόνιες και απρόβλεπτες συνέπειες (π.χ. περιβαλλοντική καταστροφή, κλιματική αλλαγή, βιοτεχνολογία, τεχνητή νοημοσύνη, πυρηνικά όπλα).
Άρα συνεπώς: Χρειαζόμαστε μια πολιτική ηθική της ευθύνης για το μέλλον.
Διατύπωση της νέας ηθικής αρχής
Το γνωστό φιλσοοφικό αξίωμα του Γιώνας:
"Να ενεργείς έτσι ώστε οι επιπτώσεις των πράξεών σου να είναι συμβατές με τη διατήρηση της αυθεντικής ανθρώπινης ζωής πάνω στη Γη."ή εναλλακτικά:
"Να ενεργείς έτσι ώστε να διατηρείται η δυνατότητα μελλοντικής ζωής."
Δομή του έργου
1. Ηθική και τεχνολογία
2. Ανικανότητα της παραδοσιακής ηθικής για τις νέες απειλές
3. Η ανάγκη για μια ηθική της ευθύνης του μέλλοντος
4. Η αρχή του φόβου / η ηθική του προληπτικού οφείλειν
5. Μεταφυσικές προϋποθέσεις της ευθύνης
6. Η σχέση ανθρώπου - φύσης
7. Η έννοια της βιωσιμότητας
8. Πολιτικές και πολιτισμικές συνέπειες
Θετικά σημεία
1. Πρωτοποριακή σκέψη: Ο Γιώνας ήταν από τους πρώτους φιλοσόφους που επεσήμαναν την ανάγκη για μια οικολογική ηθική.
2. Προφητική διόραση: Προβλέπει κινδύνους που σήμερα είναι επιβεβαιωμένοι (κλιματική κρίση, καταστροφή της βιοποικιλότητας).
3. Ηθικό βάθος: Προτείνει όχι απλώς πρακτικά μέτρα, αλλά μια ριζικά νέα Ηθική στάση απέναντι στο μέλλον και στη φύση.
4. Γλωσσική και φιλοσοφική ποιότητα: Παρότι σύνθετο, το βιβλίο διατηρεί στοχαστική ομορφιά, συνδέοντας ηθική, μεταφυσική, πολιτική.
Αρνητικά / Προβληματικά σημεία
1. Μεταφυσικές παραδοχές: Ο Γιώνας θεμελιώνει την ευθύνη εν μέρει σε οντολογικές και μεταφυσικές παραδοχές, που μπορεί να μη γίνονται αποδεκτές από όλους.
2. Η αρχή του φόβου: Το βιβλίο υποστηρίζει μια "ηθική του φόβου" — την ανάγκη να φοβόμαστε τ ι μπορεί να προκληθεί από τη δράση μας. Κάποιοι κριτικοί θεωρούν ότι αυτό ενέχει πατερναλιστικό ή συντηρητικό κίνδυνο.
3. Ασαφής εφαρμοσιμότητα: Το αξίωμα του Jonas είναι κατευθυντήριο, όχι επιχειρησιακό· χρειάζεται συμπλήρωση από πρακτικά κριτήρια.
4. Ελληνική έκδοση: Η έκδοση Αρμός είναι φιλολογικά καλή, αλλά σε σημεία η μετάφραση της Ντίνας Σαμοθράκη δυσκολεύει μάλλον το ρυθμό και τη ροή του πυκνού γερμανικού πρωτοτύπου.
Συνολική αποτίμηση
Το βιβλίο «Η Αρχή της Ευθύνης» είναι:
1. Θεμελιώδες έργο για την οικολογική και πολιτική ηθική.
2. Αναγκαία ανάγνωση για όσους ασχολούνται με περιβαλλοντική φιλοσοφία, πολιτική θεωρία, ηθική της τεχνολογίας.
Παρά τις μεταφυσικές του προϋποθέσεις και την ανοιχτή του ερμηνεία, το έργο του Jonas προσφέρει έναν αναστοχασμό για τη βαθιά ευθύνη μας απέναντι στις επόμενες γενιές, γενεών επί γενεών.
Του Παναγιώτη Νούνη
9 Ιουνίου, 2025
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου